مهریه‌های میلیاردی؛ پیمان دل‌ یا قرارداد سکه؟

به گزارش ایرنا ،  سنت دیرینه مهریه که روزگاری نمادی از احترام و تضمین آینده زن بود امروز در کوران تحولات فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی به یکی از چالش ‌برانگیزترین مسائل پیش روی جوانان و نهاد خانواده تبدیل شده و دادگاه‌‌های خانواده مملو از پرونده‌‌های مطالبه مهریه و اعسار است.

با وفور پرونده‌های قضایی مهریه، این سوال اساسی مطرح می‌شود که آیا تعداد سکه‌ ها می‌ تواند پایبندی و دوام یک زندگی مشترک را تضمین کند یا استحکام خانواده در گرو مفهومی عمیق ‌تر به نام «مسئولیت‌پذیری» و «تعهد متقابل» نهفته است؟

امروزه راهروهای دادگاه ‌ها داستان ‌های تلخ بسیاری از این قراردادهای مالی را در سینه دارند و آنگونه که توکل شاکرمی مدیرعامل ستاد دیه لرستان در ۲۳ اسفندماه سال گذشته در جشن گلریزان زندانیان جرائم غیرعمد اعلام کرد سال گذشته ۸۲۵ زندانی بدهکار مالی از زندان های استان آزاد شدند و ۱۶۶ نفر از آن ها بدهکار مهریه و نفقه بودند و در حال حاضر نیز بیش از ۳۰ زندانی بدهکار مهریه در زندان های استان وجود دارد که نشان می دهد مهریه در زندگی مشترک برخی زوجین به ابزاری برای فشار و معامله‌ ای سرد در میانه یکی از گرم ‌ترین پیمان‌ های انسانی یعنی ازدواج بدل می شود.

مهریه در ذات خود یک قرارداد مالی که ریشه در تاریخ و فرهنگ ایرانی اسلامی دارد و فلسفه وجودی آن ایجاد یک پشتوانه مالی برای زن در برابر ناملایمات احتمالی زندگی و نشانه ‌ای از اراده و صداقت مرد برای آغاز زندگی مشترک بوده است.

این حق قانونی در جایگاه درست خود می‌ تواند به زن احساس امنیت و ارزشمندی ببخشد اما متاسفانه در سال‌ های اخیر به یک «ابزار» تبدیل شده است و چشم و هم‌ چشمی ‌های ویرانگر، نگاه کالایی به ازدواج و تلاش برای استفاده از مهریه به عنوان یک اهرم فشار جوهره اصلی آن را کمرنگ کرد.

تعهد مهم ‌تر است یا تعداد سکه‌ ها؟

سارا حیدری ۲۶ ساله و گرافیست در این رابطه می گوید: من به مهریه به عنوان یک حق قانونی و یک نماد احترام نگاه می ‌کنم اما عددش برایم همه چیز نیست.

وی ادامه می دهد: برای من مهم این است که شریک زندگیم مسئولیت ‌پذیر باشد چراکه مردی که امروز به دروغ زیر بار مهریه ۱۴۰۰ سکه ‌ای می‌ رود فردا چطور می‌ تواند مسئولیت یک زندگی را به دوش بکشد بنابراین ترجیح می ‌دهم به جای سکه‌‌های روی کاغذ تعهد و تلاشش را در عمل ببینم.

علی میرزایی ۲۹ ساله مهندس نرم ‌افزار هم می گوید: راستش را بخواهید ترسناک است، وقتی خانواده عروس از مهریه های سنگین حرف می‌ زنند حس می‌ کنم به جای عشق در حال انجام یک معامله‌ هستم.

وی ادامه می‌دهد: من حاضرم هر کاری برای خوشبختی همسرم بکنم اما شروع زندگی با استرس زندان و بدهی، عشق را از بین می‌ برد بنابراین به نظرم بهترین مهریه ساختن یک آینده امن و با آرامش است نه عددی که فقط روی کاغذ زیبا و مایه فخرفروشی باشد اما در واقعیت به کابوسی برای مرد بدل شود.

مریم ملکی ۲۴ ساله و دانشجو هم می‌گوید: خانواده‌‌ام معتقد هستند که مهریه بالا پشتوانه دختر است و من هم قبول دارم که زن باید یک تضمین داشته باشد اما وقتی می‌ بینم دوستانم به خاطر مهریه درگیر دادگاه شده ‌اند کمی مردد می‌شوم.

وی ادامه می‌دهد: به نظرم باید به جای تعداد سکه موارد دیگری را به عنوان مهریه تعیین کرد مثلا حق ادامه تحصیل، حق اشتغال یا حتی تعهدی برای ساختن یک زندگی مشترک بر پایه احترام.

وقتی سنت‌ها در دنیای مدرن به چالش کشیده می‌شوند

یک تحلیلگر مسائل اجتماعی نیز معتقد است که ما ظاهر سنت را حفظ کرده ‌ایم اما از محتوای آن غافل شده‌ایم.

مهدی سلیمانی می‌گوید: مهریه یک نماد سنتی بوده که در یک ساختار اجتماعی خاص کارکرد داشته است، در گذشته که زنان استقلال مالی کمتری داشتند مهریه یک ضرورت برای تامین امنیت اقتصادی آنها بود اما امروز با تغییر نقش زنان در جامعه و افزایش استقلال مالی آنها کارکرد مهریه نیز باید بازتعریف شود.

سلیمانی معتقد است اصرار بر مهریه‌ های سنگین ریشه در "اضطراب اجتماعی" و "عدم قطعیت" دارد چراکه وقتی جوانان به آینده اقتصادی و پایداری روابط اطمینان ندارند به ابزارهای مادی چنگ می‌ زنند.

وی با بیان اینکه این یک راه حل کاذب است ادامه می دهد: آنچه باعث استحکام زندگی می ‌شود تعهد قلبی و مسئولیت‌ پذیری جوانان به نهاد خانواده است نه ترس از اجرای قانون.

مهریه متعارف شمشیری دو لبه

نگاه افراطی به مهریه چه کم و چه زیاد می‌ تواند پایه ‌های زندگی مشترک را سست کند و این واقعیتی است که کارشناسان حقوقی نیز بر آن صحه می‌ گذارند، حمیدرضا بوالحسنی معاون قضایی دادگستری لرستان معتقد است کم یا زیاد بودن بیش از حد مهریه در هر ۲ صورت درست نیست و باید یک مهریه متعارف در نظر گرفته شود چراکه در بسیاری موارد مشاهده شده که مهریه زیاد به خودی خود باعث ایجاد دردسر در زندگی زوجین شده است.

وی می‌گوید: گاهی زوجه احساس می ‌کند چون مهریه بالایی دارد باید بر مرد حاکمیت کند و همین امر باعث بروز ناسازگاری و اختلافات در زندگی و فروپاشی خانواده می ‌شود و در طرف مقابل هم مهریه بسیار کم با مشکلاتی همراه است و گاهی مرد با تصور اینکه توانایی پرداخت مهریه زن را دارد فکر می کند هرلحظه می تواند او را طلاق دهد بنابراین در هر صورت باید مهریه‌ ای متناسب و متعارف که تضمین کننده زندگی و حقوق زوجین باشد در نظر گرفته شود.

قانون در ترازوی مهریه

معاون قضایی دادگستری لرستان معتقد است که آگاهی از جنبه‌ های حقوقی مهریه کلید پیشگیری از بسیاری اختلافات است.

بوالحسنی درخصوص چیستی و ضرورت مهریه می گوید: اولین نکته‌ ای که در رابطه با موضوع مهریه باید به آن توجه داشته باشیم این است که در عقد نکاح دائم ضرورتی برای تعیین مهریه نیست اما در نکاح موقت وجود مهریه کی از شروط صحت عقد است بنابراین می‌ توان بدون در نظر گرفتن مهریه عقد نکاح دائم را ثبت کرد.

وی ادامه می‌دهد: در نگاه کلی هر مال یا چیزی که مالیت داشته باشد را می‌توان به عنوان مهریه در نظر گرفت چراکه یک قرارداد مالی بین زوجین است و هیچ ارتباطی به عقد نکاح ندارد یعنی صحت‌یابی‌ اعتباری مهریه خللی در عقد نکاح وارد نمی‌کند بنابراین مهریه می‌تواند عین، منفعت، حق، طلب، حرفه، شغل یا تعهد به آموختن حرفه یا شغلی باشد.

بوالحسنی در پاسخ به این سوال که آیا در قانون سقفی برای مهریه وجود دارد می‌گوید: بر اساس ماده ۱۰۸۰ قانون مدنی میزان مهریه، سقف یا حداقل و حداکثر ندارد و منوط به توافق طرفین است اما امروزه با توجه به قانون حمایت از خانواده برای حبس بابت عجز از پرداخت مهریه تعداد ۱۱۰ سکه در نظر گرفته شده است یعنی اگر شخصی توانایی پرداخت مهریه را نداشته باشد تا سقف ۱۱۰ سکه باید مجازات حبس را سپری کند اما مازاد بر ۱۱۰ سکه اگر محکومیت مالی داشته باشد و از دادن آن امتناع کند مشمول مجازات حبس می‌‌شود.

وی در پاسخ به این سوال که چه اموالی از مرد قابل توقیف است می‌گوید: هر مالی که شخص داشته باشد با رعایت مستثنیات دین برای پرداخت مهریه زوجه توقیف می‌شود.

بوالحسنی ادامه می دهد: بر اساس ماده ۲۴ قانون نحوه اجرای محکومیت ‌های مالی، منزل مسکونی، خط تلفن، ابزار و وسایل کار و رهن منزل استیجاری شامل مستثنیات دین است و نه تنها بابت مهریه بلکه بابت هیچ دینی قابل توقیف نیستند.

معاون قضایی دادگستری لرستان با اشاره به انواع مهریه تصریح می کند: مهریه ممکن است به صورت عندالاستطاعه یا عندالمطالبه باشد که در اکثر موارد به صورت عندالمطالبه در عقدنامه درج می‌شود.

بوالحسنی می افزاید: عندالمطالبه به این معنا است که زوجه هر زمان بخواهد می‌ تواند مهریه خود را طلب کند و عندالاستطاعه یعنی هر زمان زوج توانایی پرداخت مهریه را داشت می تواند آن را بپردازد که در این صورت پرداخت مهریه مستلزم این است که زوجه به دادگاه ثابت کند زوج استطاعت مالی برای پرداخت مهریه را دارد.

مهریه‌های عجیب و نامتعارف

وی در مورد مهریه های عجیب و نامتعارف می گوید: گاهی اوقات در جامعه مهریه‌ های عجیبی در نظر گرفته می ‌شود به عنوان مثال یک یا چند عضو از اعضای بدن زوج به عنوان مهریه در نظر گرفته می ‌شود که باید به این نکته توجه داشت اعضای بدن انسان تا وقتی از بدن انسان خارج نشده‌ و در بدن او هستند مالیت ندارند و نمی ‌توانند به عنوان مهریه تعیین شوند.

بوالحسنی در پاسخ به این سوال که آیا عدم پرداخت مهریه موجب طلاق می‌شود می گوید: قانونگذار چنین موردی را پیش ‌بینی نکرده و عدم توانایی زوج در پرداخت مهریه نمی‌ تواند موجب طلاق زوجه شود.

وی با تاکید بر اینکه یکی از بزرگترین سوء تفاهم‌ های فرهنگی در جامعه گره زدن مطالبه مهریه به درخواست طلاق است می گوید: باید این باور در جامعه اصلاح شود که اگر زنی مهریه خود را مطالبه و مرد آن را پرداخت کرد این زن الزاما مطلقه است.

وی ادامه می دهد: مرد در زمان زندگی مشترک و بدون وقوع طلاق می ‌تواند دینی را که بر گردن دارد به عنوان مهریه پرداخت کند و زندگی مشترک همچنان ادامه داشته باشد.

معاون قضایی دادگستری لرستان درخصوص محاسبه مهریه به نرخ روز گفت: موضوع به این بستگی دارد که مهریه سکه، طلا یا وجه نقد باشد و چنانچه مهریه به صورت وجه نقد باشد در زمان مطالبه باید بر اساس نرخ شاخص تورم محاسبه شود اما اگر مهریه سکه و طلا باشد تغییر قیمت تغییری در تعهد ایجاد نمی‌ کند و باید عین تعداد سکه یا میزان طلایی که تعهد شده پرداخت شود.

جایگاه مهریه در ارث

بوالحسنی می گوید: موضوعی که در جامعه در موارد بسیاری نادیده گرفته می ‌شود موضوع مهریه در ارث است.

وی ادامه می دهد: زمانی که شخصی فوت می‌ کند بدون اینکه مهریه همسر وی تعیین تکلیف شود ارث شخص متوفی تقسیم می ‌شود در حالی که مهریه یکی از حقوق و دیون زوجه بر گردن زوج است و قبل از هر چیزی باید مهریه زن تعیین تکلیف شود.

از جایگزینی سکه تا بازسازی فرهنگ

امروزه مهریه در میان سنت و مدرنیته به یک میدان نبرد بین خانواده ها و زوجین تبدیل شده است که کمتر کسی در آن پیروز می‌شود و ساماندهی این چالش نیازمند راهکارهای قانونی و فرهنگی و حرکت به سوی جایگزین‌ های منطقی برای سکه می‌تواند بخش اعظمی از بار مشکلات بین زوجین را بکاهد.

توصیه کارشناسان این است که با توجه به نوسانات قیمت سکه و نرخ تورم در بازار باید به سمتی پیش برویم که جایگزینی به جای سکه برای مهریه در نظر گرفته شود تا ضمن تضمین حقوق زوجه، از محبوس شدن زوج به علت عجز از پرداخت مهریه جلوگیری کند بنابراین قانونگذار باید به دنبال این باشد که مال مشخص یا میزان متعارفی را برای مهریه تعیین کند تا شاهد رفع این چالش‌ها و مشکلات در جامعه باشیم اما مهم ‌تر از اصلاح قانون، بازسازی فرهنگ و نگاه خانواده ها و زوجین به مساله ازدواج و مهریه است.

باید به جوانان آموخت که خوشبختی خریدنی نیست و تعهد با سکه سنجیده نمی ‌شود چراکه ازدواج پیمانی برای ساختن است نه معامله ‌ای برای تضمین آینده، بنابراین بهترین و گرانبهاترین مهریه‌ ای که می‌ توان تعیین کرد که نه در قباله‌ ها بلکه در قلب ‌ها ثبت می‌شود تعهد متقابل، احترام و مسئولیت‌پذیری مشترک برای ساختن یک زندگی سرشار از آرامش و این همان مهریه‌ای است که هیچ دادگاهی نمی ‌تواند آن را به اجرا بگذارد اما می تواند ضامن خوشبختی یک عمر زوجین باشد.