گر دست فتاده‌ای بگیری مردی

مرجان همایونی: ستاد دیه کشور، دادرس زندانی‌هایی است که به خاطر جرایم متخلف غیر عمد راهی زندان شده اند. جرایمی مانند ایراد صدمه یا قتل غیرعمد ناشی از تصادفات رانندگی، حوادث کارگاهی،  محکومیتهای مالی غیرکلاهبرداری ، مهریه‌های معقول و نفقه.  آنها وقتی برای پرداخت بدهی متهم وارد عمل می‌شوند هیچ تعرفه‌ای را در نظر نمی‌گیرند. ملاک و معیار آن میزان بدهی مددجو نیست و هر چه توان داشته باشند در جهت گرفتن رضایت و پرداخت بدهی جمع می‌کنند. این سازمان مردمی تنها یک هدف دارد شاد کردن دلی و آزادی یک زندانی جرایم غیر عمد از زندان.

از طرفی این را هم نباید نادیده گرفت که هر بدهکاری در چارت و چهارچوب این ستاد قرار نمی‌گیرد. کارها باحساب و کتاب صورت می‌گیرد، این‌طور نیست که هر کسی با این ادعا که نمی‌تواند بدهی‌اش را پرداخت کند تحت پوشش ستاد در بیاید. این ستاد چهارچوب خاص خود را دارد، پس از بررسی‌های لازم و مشخص شدن اینکه واقعا مددجو توانایی پرداخت را ندارد، شرایط آزادسازی مددجو فراهم می شود.

مدیرعامل ستاددیه کشور در گفت و گو با همشهری می‌گوید: « قبل از هر اقدامی، پرونده مددجو مطالعه می‌شود، اینکه او مرتکب چه جرمی شده است، چقدر در این جرم نقش داشته، اتفاقاتی که افتاده و توانایی مالی او برای پرداخت دیه یا بدهی، تماما ارزیابی می شود. بعد از تکمیل تحقیقات با شاکی یا شاکیان پرونده وارد گفت‌وگو می شویم، سعی در گرفتن رضایت و کاهش هزینه دیه یا بدهی داریم  و درنهایت مبلغ دیه یا بدهی پرداخت می‌شود.

نوع پرونده ها نیز در روند رسیدگی فرق دارد، حتی ویژگی های فردی مددجویان نیز در رده بندی جدول کمک ها نقش به سزایی دارد. سید اسدالله جولایی می گوید:« رسیدگی به پرونده های دیه سوانح رانندگی و حوادث کارگاهی در اولویت کار ما هستند. راننده ای که به خاطر یک حادثه محکوم به قتل غیر عمد شده یا هل دادن غیر عمد  فردی که منجر به مرگ می شود یا ریختن دیوار خانه و مرگ ..... پرونده هایی هستند که در صدر رسیدگی ما قرار دارند؛ بعد از آن پرونده مددجویان مهریه رسیدگی می شود. مهریه شاید آخرین گزینه ای باشد که ستاد دیه وارد عمل می شود تا مددجو را آزاد کند. چرا که این اعتقاد وجود دارد که فرد زمانی که مهریه را تعیین می کرده در صحت سالم عقلی بوده و از طرفی بزرگان نیز در جریان این کار بوده و قدرت مخالفت داشته است. اما هستند افرادی که به خاطر مهریه به زندان افتاده و کمک ستاد دیه آزاد می‌شوند.

 این افراد موارد خاص هستند، به عنوان مثال کارگر ساده ای که نان آور خانواده اش است و در نبودش بچه هایش بی سر و سامان هستند. او خرج مادرپیرش را هم می دهد چون کارگر روز مزد است پولی هم برای پس انداز ندارد، چنین شرایطی باعث می شود که با آنکه به خاطر مهریه در زندان به سر می برد اما در اولویت قرار می گیرد. »البته این را نباید فراموش کرد که بعضی از افراد سودجو، وقتی زندانی را دربند می بینند یا خانواده ای را در تنگنای مالی می‌بینند، نقشه‌هایی را طراحی می‌کنند. آنها به بهانه دادن کمک هزینه برای آزادی، وام‌هایی با بهره‌های بالا می‌دهند. وام‌هایی که توانایی پرداخت از سوی چنین افرادی غیر ممکن است و بعد از مدتی حکم جلب‌شان به خاطر پرداخت نکردن وام و سودش بازداشت می شوند.

ستاد دیه همان‌طور که از اسمش پیداست یک نهاد مردمی است و مشارکت خیرین آن را سر پا نگه داشته است. مدیر عامل ستاد دیه کشور ادامه می دهد: «ما در هر استان یک شعبه داریم، علاوه بر اینکه شهر کاشان نیز شعبه خاص خود را دارد. خیرین می توانند با مراجعه به این شعب یا پرداخت از طریق عابر بانک ها در این امر ما را همراهی کنند. دو سال است که ستاد دیه از دولت  بودجه ای دریافت نکرده و تنها مجلس طبق روال سالهای اخیر  مبلغ  200 ميلیارد تومان تصویب کرده که از اعتبارات بانک های عامل و با معرفی ستاددیه به مددجویان تسهیلات پرداخت شود . »

وقتی خیری برای پرداخت دیه ای اقدام می‌کند، نمی‌داند چه کسی را قرار است آزاد کند. او پول را به حساب ستاد واریز می‌کند. گاهی اوقات مبالغ دیه سنگین است و چند خیر باهم در این کار خیر پیشقدم می شوند. سید اسدالله جولایی می‌گوید:«در بعضی مواقع مبلغ مورد نظر جمع آوری نمی شود برای همین خود ستاد وارد عمل می شود و مابقی آن را به صورت وام در اختیار مددجو قرار می دهد. وام هایی که بدون بهره هستند و اقساط آن بسیار ناچیز است.»

آن روی بد سکه

افرادی که به خاطر اعتماد، حادثه‌ای از پیش تعیین نشده یا سهل انگاری راهی زندان شده اند کلاهبردار نیستند، قصد شیادی هم نداشتند، از دیوار مردم هم بالا نرفته‌اند، دست به قتل هم نزدنده اند،‌ اما روزگار بر وفق مراد آنها نچرخید و  یک حادثه ناخواسته پا ی آنها را به پشت میله های زندان کشاند. زندانیانی که روزگاری برای خود کسی بودند و آبرو داشتند، اما روزگار برای آنها بد ورق خورد و روی تلخ زندگی را دیدند. 

جرم این گروه از زندانیان که نام محکومان جرایم مالی را به خود اختصاص داده اند، حوادث ناخواسته‌ای است که در زندگی برایشان رخ داده است. از برخورد گاو با موتورسیکلت و مرگ سرنشین آن تا خواب آلودگی آقای راننده و مرگ مسافرانش. تعداد افرادی که با این جرم زندانی شده اند کم نیست و با مشارکت های مردمی می توانند از زندان آزاد شوند و دیگر روزهایشان را با چوب خط انداختن، نشمارند. با بخشش و گذشت می توان خیلی از آنها را از روزهای سرد زندان به آغوش گرم خانواده برگرداند.

هر چند ستاد دیه کشور برای آزادی زندانیان با جرایم غیر عمد همیشه اهتمام داشته و تمام تلاشش را برای نجات این افراد می‌کند و گواه بر این مدعا آزادی قریب به 90 هزار نفر از زندانیان جرائم غیرعمد در طول 25 سال گذشته توسط این ستاد مردم نهاد بوده است .  اما یک دست صدا ندارد و کمک خیرین می تواند روند آزادی این تسریع کند.  طبق آمار ستاد دیه کشور با همت مردم نوع دوست کشور در شش ماهه نخست سالجاری تعداد 3647 زندانی جرائم غیرعمد و نیازمند از بند حبس رهایی یافته‌اند.

زندانیان این گروه از جرایم از اقصی نقاط ایران هستند، فرقی ندارد ساکن کدام شهر و روستا باشند، حادثه که می آید دسته بندی نمی کند.

متهم: صاحب اولیه خودرو

راننده جوان از خودرواش پیاده شد و به سمت پمپ سی ان جی رفت. اما زمانی که در حال سوختگیری بود ناگهان خودرواش منفجر شد، انفجاری مهیب در یکی از پمپ های دوگانه سوز در شهر اصفهان. اعضای خانواده‌ای سوار این خودرو بودند که در اثر این انفجار مادر خانواده و دو دخترش کشته شدند.

پدر خانواده و یکی از کارکنان جایگاه نیز بر اثر موج انفجار و آتش سوزی که رخ داد آسیب جدی دیدند. طبق نظریه کارشناسان آتش نشانی علت انفجار دست کاری شدن مخزن گاز سی ان جی خودرو اعلام شد. با اعلام نظر کارشناسان، پدر خانواده از صاحب قبلی خودور شکایت کرد و مدعی شد سال 86 وقتی خودور 

را از وی خریداری کرده، فروشنده مدعی شده که با یک تغییر کوچک در بدنه مخزن گاز سی ان جی کاری کرده است که مصرف سوخت کم تر شود. به این ترتیب صاحب قبلی خودرو پای میز محاکمه قرار گرفت و چون تمام شواهد و مدارک حاکی از گناه کار بودنش بود به پرداخت 300 میلیون تومان محکوم شد.

سقوط در چاه بی علامت

غروب بود که معلم میانسال از قصاب خواست برای قربانی کردن بزغاله ای به زمین کشاورزی اش برود،  زمین کشاورزی در یکی از روستاهای اطراف استان فارس.  قصاب با پسر 7 ساله اش راهی زمین کشاورزی شد، بعد از ذبح بزغاله آنها سوار بر موتور سیکلت می‌شوند تا به خانه برگردند اما پدر و پسر چند متر جلوتر داخل چاهی قدیمی فرو می روند. چاهی که روی آن را با مقداری شاخه و علف پوشانده بودند و این سقوط مرگ هر دو را رقم زد.

از آنجایی که پدر و پسر درچاهی سقوط می کنند که هیچ علایم هشدار دهنده ای که حکایت از وجود چاه باشد، در اطراف آن دیده نشده، مالک زمینی که چاه در آن حفر شده بود؛ مقصر شناخته می شود. مالک زمین کشاورزی کسی نبود جز معلم میانسال، او از سوی دادگاه به پرداخت دیه 300 میلیون تومانی محکوم و روانه زندان شد.

چهار دلیل برای قتل غیر عمد

آن شب مرد میانسال به همراه دوستانش برای چیدن انگور به باغ می روند،‌ با توجه به کوهستانی بودن منطقه و وجود حیوانات وحشی سلاح مجاز نیز همراه خود داشتند. سلاح در دست مرد میانسال بود که در مسیر بازگشت، شیب زمین باعث شد تا او تعادلش را از دست بدهد و سلاحش با زمین برخورد کند، بر خوردی که منحر به تیراندازی و مرگ یکی از دوستانش شد. خانواده مقتول از او به اتهام قتل عمد شکایت کردند اما چهار دلیل او را از اتهام قتل تبرئه کرد، دلایل ارائه شده شامل لیز خوردن مددجو، شیب تند زمین (60درجه)، حمل سلاح با دست چپ با توجه به قطع دست راست از ناحیه مچ و نقص فنی سلاح بود. با این حکم او محکوم به پرداخت دیه شد، اما وضعیت نامناسب مالی او را روانه زندان کرد.

مرگ موتورسوار در تصادف با گاو

زمستان بود،‌ در گرگ و میش غروب زمستانی احمد دو گاوش را از سر زمین  در یکی از روستاهای مازندران به خانه می برد. نه زمان و نه مکان،‌ هیچ نشانه ای از وقوع حادثه ای دردناک نداشتند. اما اتفاق افتاد؛ موتوری که مرد و زنی سوار آن بودند، به احمد و گاوهایش نزدیک شدند. صدای موتور خماری گاوها در سرمای زمستان و خستگی نیم روزی چرا در صحرای یخ زد را پراند. یکی از آنها رم کرد و وسط جاده پرید. مرد موتورسوار با یکی از گاوها تصادف کرد و مرد جوان روی زمین افتاد. در همین هنگام خودروی پرایدی در حال عبور از جاده می گذشت، حضور ناگهانی آنها در جاده، قدرت هیچ عکس العملی به راننده نداد. راننده موتور پس از تصادف با گاو،‌ با پراید تصادف کرد و کشته شد و همسرش هم مصدوم. 

حادثه آن شب، مرد کشاورز راروانه زندان کرد آن هم به علت مرگ مرد موتورسوار . با اینکه مرد موتورسوار بعد از پرا شدن با پراید هم تصادف کرده بود اما طبق احکام صادره مسبب اصلی این حادثه حرکت ناگهانی گاو به سمت جاده است.کشاورز میانسال هم گاوش را در اثر این حادثه از دست می دهد و هم به اتهام قتل غیر عمد به خاطر بی احتیاطی در نگهداری احشام به پرداخت دیه کامل یعنی مبلغ ۱۵۰ میلیون تومان محکوم می شود. اما هزینه ها در حدی نیست که مرد کشاورز بتواند آن را پرداخت کند و به زندگی اش برگردد.

راهی که به زندان ختم شد

در یکی از روزهای پاییز ۱۳۹۱ جوان ۳۰ ساله ای به نام علی به دلیل عدم رعایت اصول ایمنی خانواده ای را داغدار کرد. داستان از این قرار بود که این جوان شیرازی به عنوان کارفرما وظیفه بتون ریزی در یک ساختمان در حال ساخت را برعهده داشت که برای تسهیل در کارش برق مورد نیاز را از طرق تیر چراغ برق تامین می کند.

استفاده از سیم بدون عایق موجب می شود تا یکی از کارگران دچار برق گرفتگی شده و جان خود را از دست بدهد. به دنبال این حادثه دلخراش هاشم  ۵۰ درصد، صاحب کار ۳۰ درصد و پیمانکار ساختمان 20 درصد مقصر شناخته و به پرداخت دیه کامل به علاوه یک سوم به دلیل وقوع در ماه حرام محکوم می شوند.اما هاشم که توانایی پرداخت چنین هزینه ای را نداشت به ناچار راه زندان را در پیش گرفت.

مشتی که جنایت آفرید

تبعه عراقی که در درگیری با یک ایرانی مشتی به سمت وی پرتاب کرده بود، باعث قتل شد. این هم یکی دیگر از پرونده هایی است که ستاد دیه رسیدگی به آنها را به عهده گرفته و برای آزادی متهم آن تلاش کرده است. مرد عراقی که به دلیل عبور دادن مهاجران غیرقانونی به ایران راهی ندامتگاه مریوان شده بود در بند عمومی این زندان بر سر نوبت تلفن با یک زندانی که با محکومیت مالی روانه زندان گردیده بود درگیر شد و تنها با پرتاب یک مشت ناخواسته باعث قتل یک سرپرست خانواده 6 نفره می‌شود.

با تلاش ستاد دیه همسر مقتول از دیه خود گذشت اما مرد عراقی روزهایش رادر زندان سپری می کند چرا که توانایی پرداخت مابقی دیه که سهم پدر و فرزندان مرد میانسال است را ندارد .

رسید طلاهایی که دریافت نشد

زن جوان به نام فرنگیس  یکی دیگر از قربانیان چنین پرونده هایی است.  او دوستی داشت با همسری معتاد به شیشه که برای تامین خرج موادش به دار و ندار خانواده چوب حراج زده بود. یک روز دوستش به سراغش آمد و از او خواست تا طلاهایش را برایش نگه دارد، زن جوان یم گفت که شوهر معتادش طمع طلاها را برداشته است و می خواهد آنها را بفروشد. زن جوان بریا طلایی که امانت گذاشته بود از فرنگیس رسید دریافت کرد. مدتی بعد صاحب طلاها به سراغ فرنگیس آمد و طلاها را به او برگرداند.

تنها اشتباهی که فرنگیس در این رابطه انجام داد این بود که فراموش کرد رسید طلاها را از او پس بگیرد. چند روز بعد فرنگیس به دادسرا اهار شدف او باید طلاهایی را پس می داد که قبلا آنها را به صاحب اصلی اش برگردانده بود. دوستش مدعی شده بود که فرنگیس طلاهایش را برنمی گرداند و زن جوان راهی زندان شد. او محکوم است به پرداخت بدهی طلاهایی که یک بار آنها را به صاحب اصلی اش برگردانده است.

چرخ شکسته زندگی

دلش می‌خواست کارگاه کوچکی بزند تا هم زندگی خودش بچرخد، اما دست چند نفری را که محتاج خرج زندگی شان هستند بگیرد. کارگاه کوچکی زد و یک سری وسایل نیز خریده آن هم به صورت چکی. اما وقتی موقع وصول چک ها شد زن میانسال دید که توانایی وصول آنها را ندارد. این طور شد که حکم او به محکومیت برای پرداخت بدهی صادر شد. با آنکه شاکی از نصف بدهی اش گذشته است؛ اما بازهم زن میانسال توانایی پرداخت بدهی اش را ندارد.