روزنامه کیهان - سعید درویشی :
احسان و نیکوکاری واژگانی هستند که در جامعه ایران مابه‌ازاء فروانی دارد؛ از سویی
فرد از همان دوران کودکی و با مشارکت در برنامه‌های مختلف با آنها آشنا می‌شود و از
سوی دیگر ترکیب آنها با ادبیات دینی باعث شده تا این امور به ارزش‌های اخلاقی بدل شود.
در مقابل اما چند سال است که در فضای مجازی و شبکه‌های معاند چنین تبلیغ می‌شود که
باور مردم به نیکوکاری و احسان کاهش یافته است. به مناسبت 14 اسفند که روز احسان و
نیکوکاری نام‌گذاری شده است، با تامل در برخی آمار به این سوال پاسخ خواهیم داد که
این انگاره تا چه حد صحت دارد؟
آمارهای جهانی سخن می‌گویند
مؤسسه نظرسنجی گالوپ در یکی از جدیدترین نظرسنجی‌های منتشرشده خود (ژوئن
2019) به بررسی میزان بخشندگی و مشارکت اجتماعی مردم دنیا در فعالیت‌های نیکوکاری پرداخته
است. از نظر این موسسه، برخلاف نظر بسیاری که فکر می‌کنند مردم کشورهای ثروتمند بیشترین
میزان کمک‌های نقدی در فعالیت‌های نیکوکاری و خیریه را دارند، اما آمار ادعای دیگری
دارد.
براساس این گزارش، نتایج بررسی‌ها نشان می‌دهد که ایرانیان در زمینه نیکوکاری
و بخشندگی و مشارکت اجتماعی در امور خیرخواهانه، با ۴۵ امتیاز (نسبت به کشور اول که ۵۹ امتیاز دارد) در رتبه ۲۹ از میان ۱۴۶ کشور
دنیا قرار گرفته‌اند. مهم‌ترین شاخص در این رتبه‌بندی تعداد بخشندگان و نیکوکاران در
یک جامعه بوده است.
همچنین به طور متوسط از هر ۱۰ نفر،
بیش از چهار نفر برای مشارکت در فعالیت‌های نیکوکاری به شیوه‌هایی همچون اختصاص پول
به مراکز خیریه، حضور در فعالیت‌های نیکوکارانه و یا کمک مستقیم به افراد نیازمند اعلام
داوطلبی کرده‌اند.
همچنین براساس نتیجه‌گیری تهیه‌کنندگان این گزارش جهانی، ارزش و باورهای
اسلامی در گسترش، تعمیق و ماندگاری این باور در میان دواطلبان تاثیر بالایی داشته است
به صورتی که مشکلات اقتصادی و تغییرات اجتماعی نتوانسته در بلندمدت تغییر چندانی در
آمار ایجاد کند.
سنت احسان جمعی روبه گسترش است
در کنار آمار جهانی می‌توان با مقایسه آماری فعالیت نهادهایی
همچون کمیته امداد خمینی(ره)، جمعیت هلال احمر و ستاد مردمی دیه به این موضوع پی برد
که طی یک دهه اخیر فعالیت خیرخواهانه در کشور رشد چشمگیری داشته است.
کمیته امداد امام خمینی(ره) نهادی است که بلافاصله پس از پیروزی انقلاب
اسلامی و با هدف ساماندهی و رسیدگی به وضعیت معیشت امور محرومان و نیازمندان کشور تأسیس
شد. تا قریب به سه دهه سیاست این نهاد پرداخت مستمری مستقیم به محرومان بود، اما با
ورود به دهه چهارم انقلاب شاهد تغییر سیاست این نهاد و در نتیجه افزایش مشارکت عمومی
بودیم.
مسئولان وقت کمیته امداد سعی کردند با هدایت منابع به سمت توانمندسازی مستمری‌بگیران،
شفافیت و اطلاع‌رسانی از منابع دریافتی و هزینه‌کرد و در نهایت ایجاد ارتباط میان خیرین
و نیازمندان، بهبود نرخ مشارکت عمومی را تقویت کنند. این سیاست منجر به افزایش اعتماد
خیرین و در نتیجه افزایش میزان مشارکت مردمی شده است.
به گفته معاون مشارکت‌های مردمی کمیته امداد در گفتگو با باشگاه خبرنگاران
جوان، در جشن نیکوکاری سال 1397، 25درصد منابع این نهاد در طول سال 98 تامین شده است،
این در حالی است که این رقم برای سال گذشته 16 درصد بود. همچنین میزان کمک‌های مردم
در جشن عاطفه‌ها نسبت به سال قبل 41 درصد رشد داشته است.
براساس آمار، کل منابع درآمدی کمیته امداد در سال جاری به طور کلی ۳۴ درصد، در مورد صدقات
۳ درصد، منابع اکرام ۳۶ درصد، زکات ۳۶ درصد
و کمک‌های مبتنی بر نیاز مددجویان ۴۷ درصد
رشد نشان می‌دهد. این آمار البته جدای از کمک‌های موردی در مواردی همچون وقوع زلزله
و سیل است. به عنوان مثال تنها در سیل اخیر سیستان و بلوچستان شاهد کمک 22میلیارد تومانی
مردم از طریق کمیته امداد بودیم.
آزادی 120هزار زندانی توسط خیرین
از دیگر نهادهایی که در زمینه مدیریت احسان جمعی و نیکوکاری
به صورت تخصصی عمل می‌کند، ستاد مردمی دیه است. این ستاد از سال 1369 فعالیت خود را
آغاز کرده و در سال 1376 با تغییر ساختار به عنوان یک نهاد خیریه با هدف کمک به آزادسازی
زندانیانی که به دلیل عدم توانایی نسبت به پرداخت دیه در جرائم غیرعمد در زندان‌ها
محبوس هستند، فعالیت خود را در سراسر کشور
تداوم بخشید. این ستاد در طول سه دهه فعالیت توانسته است بیش از ۱۲۰ هزار نفر از زندانیان نیازمند جرائم غیرعمد را با کمک خیرین از زندان‌ها
آزاد و به آغوش خانواده بازگرداند.
نکته قابل در عملکرد این ستاد این است که بخش اعظم آزادسازی
زندانیان طی 10سال اخیر رخ داده است، به طوری که در این مدت تعداد ۹۴ هزار و ۷۲۱ نفر با مبلغ بدهی بالغ بر ۶۳ هزار میلیارد ریال از زندان آزاد شدند که گذشت ۴۵ درصدی شکات در پی برگزاری جلسات متعدد صلح و سازش ستاد دیه بالغ بر
۳۹ هزار میلیارد ریال در این رابطه چشمگیر است.
احیای مراسم گلریزان از دیگر فعالیت‌های این ستاد بود که
باعث شد تا فعالیت مردمی در این زمینه گسترش پیدا کند. براساس آمار، از سال 1376 بدین
سود بیش از دو هزار و 100 جشن گلریزان برگزار شده که توانسته زمینه آزادی 15هزار زندانی
را با تامین بودجه ۳۲۴ میلیارد تومانی مهیا کند.
کاهش آلام مردم در بلایای طبیعی، حضور سریع در هنگام بروز حوادث غیرطبیعی
و سازماندهی افرادی که تمایل به فعالیت داوطلبانه برای کمک به مردم نیازمند دارند،
از جمله کارکردهای جمعیت هلال احمر است. این وظایف برخلاف ارگان‌های دولتی و حاکمیتی،
بر دوش داوطلبانی است که در مقابل خیرخواهی خود هیچ درخواستی ندارند.
اجرای طرح نذر آب در استان‌های درگیر خشکسالی با کمک 125 میلیارد تومانی
مردم، برگزاری کاروان سلامت با هدف ارائه خدمات رایگان پزشکی و پیراپزشکی در 28 استان
کشور، جذب مشارکت دوره‌ای بیش از سه هزار پزشک و دو هزار دندانپزشک داوطلب و مشارکت
بیش از 166هزار جوان در اجرای طرح نیابت (سرکشی و انجام نیازهای سالمندان در کشور)
از جمله اقدامات این نهاد است.
در کنار این موارد باید به اعتماد روزافزون مردم به این جمعیت اشاره کرد؛
برای مثال در زلزله ورزقان در سال 1392، مردم ۲۲ میلیارد تومان به هلال احمر کمک کرده بودند، اما در سال
1397، میزان کمک‌های مردمی در زلزله کرمانشاه به ۶۷ میلیارد تومان رسید و این سوای 20 هزار تن اقلام فیزیکی (به
ارزش تقریبی ۷۰ میلیارد
تومان) بود که به شعب هلال احمر در سراسر کشور تحویل داده شد.
نیکوکاری تخصصی و احسان اینترنتی دو مدل جدید خیرخواهی در کشور
طی یک دهه اخیر در کنار گسترش نرخ مشارکت عمومی در نهادهای باسابقه، شاهد
رشد دو پدیده موازی بودیم. نیکوکاری تخصصی مجموعه‌ای است که جمعی از متخصصان سعی دارند
خدمات خود را به صورت رایگان در اختیار نیازمندان قرار دهند. کمک به ایتام، مشاوره
خانواده، حمایت از کودکان کار، مشاوره قضایی، خدمات پزشکی و دندانپزشکی، بورس کمک‌تحصیلی،
تسهیل ازدواج، ساخت مدرسه و مسجد‌سازی و مشارکت در گسترش اماکن درمانی همچون بیمارستان
و درمانگاه از جمله این نیکوکاری‌ها هستند که توانسته‌اند با تشکیل مجامع خاص خود و
در همگرایی با حاکمیت، بخشی مهمی از نیازهای جامعه را برطرف کنند. با نگاهی به آمار
شبکه ملی نیکوکاری درمی‌یابیم که تعداد این مجامع طی 10سال اخیر از 18 مورد به 111
مورد رسیده است.
همچنین امروزه با گسترش تکنولوژی و تغییرات در سبک زندگی بشر، نوع همدوستی
و همگرایی نیز تغییر کرده و در مسیر مکانیزه شدن پیش می‌رود. نیکوکاری مجازی یکی از
این تغییرات است که گاه از سوی دولت‌ها هدایت می‌شود و گاه به صورت خودجوش از سوی مردم
و شهروندان است. این موضوع سال گذشته در ماه مبارک رمضان نمود بیشتری پیدا کرد و کمپین‌های
مختلفی در فضاهای مجازی و شهرهای ایران اسلامی به منظور یاری رساندن به تهی‌دستان برقرار
شده است.
به اعتقاد کارشناسان، برپایی کمپین‌های مختلف نیکوکارانه با حضور گروه‌های
سنی مختلف به منظور یاری رساندن به بچه‌های کار، زنان سرپرست خانوار و نیازمندان مختلف
جامعه تا حد زیادی مفید واقع می‌شود. همچنین مردم دوست دارند ثمره کمک‌های خود را ببینند
و این بیشترین انگیزه را به آنها می‌دهد که امور خیریه خود را تداوم بخشیده و بتوانند
حضور گروه‌های مختلف در شبکه‌های اجتماعی را در مسیر درست هدایت کنند.
در چند سال گذشته، تلاش‌های خوبی شده است تا نهادهای خیریه اجتماعاتی پیدا
کنند؛ خیریه‌هایی که عمدتاً فردبنیان هستند به نهادهایی اجتماعی و جمع‌بنیان تبدیل
شوند. این فردبنیان بودن گرچه در مواردی حُسن محسوب می‌شده است، اما امروزه دیگر مورد
قبول نیست و به نوعی چالش محسوب می‌شود.
انگاره‌های دشمن برای القای جامعه فردگرا در ایران
روابط انسانی همیشه متقابل بوده است؛ یعنی در ارتباطات اجتماعی است که شما
توان رفع نیاز شخصی دیگر را دارید و متقابلا در این رابطه نیاز شما نیز رفع می‌شود.
از همین رو می‌توان احسان و نیکوکاری را عالی‌ترین ارتباط انسانی برشمرد که در آن فرد
توقع رفع نیاز از طرف مقابل ندارد.
گسترش نیازهای جامعه، وقوع بلایا و حوادث مختلف، تشدید مشکلات اقتصادی و
به تبع آن گسترش بحران‌های اجتماعی و در نهایت امکانات و توانایی محدود دولت‌ها برای
رفع این کمبودها و مشکلات، نیاز به حضور داوطلبانه گروه‌ها و افراد خیر را بیشتر کرده
است. از سوی دیگر در صورت بی‌توجهی همگان به این مشکلات، شاهد بروز بحران‌های مختلفی
خواهیم بود که کیان جامعه را تهدید خواهد کرد و در این صورت همگان از وضعیت پیش‌آمده
متضرر خواهند شد. به عبارت دیگر برای وجود یک حیات اجتماعی سالم و بهره‌مندی اقشار
مختلف مردم از آن ضروری است که گروه‌های توانا در کنار حاکمیت به رفع مشکلات مختلف
موجود در جامعه بپردازند.
در پایان
باید اشاره کرد که از هم‌گسیختگی اجتماعی در جامعه ایران یکی از اهداف دشمن است. وجود
این ازهم‌گسیختگی باعث تشدید مشکلات و تسری آن به مسائل سیاسی و در نهایت برآورده کردن
آرزوی دشمنان یعنی نابودی جامعه ایرانی خواهد شد. به همین دلیل است که طی چند سال اخیر
شاهد حجم گسترده‌ای از اطلاعات جعلی درباره جامعه خشن و غم‌زده ایرانی هستیم که در
آن هیچکس به فکر دیگران نیست و هرکس باید گلیم خود را از آب بکشد!
این تصویرسازی مداوم در بلندمدت باعث تعمیق این باور در ذهن تک‌تک افراد
و گرایش آنها به فردگرایی شدید و بی‌اعتنایی به نیازهای اجتماعی محیط زندگی خواهد شد،
از همین رو لازم است که دائما فعالیت‌های خیرخواهانه فردی و جمعی در رسانه‌ها به تصویر
کشیده شود تا از سویی انگاره‌های تولیدی دشمن از بین رفته و از سوی دیگر مشاهده مداوم
یک امر، فرد را به انجام آن ترغیب خواهد کرد.
انتهای پیام /